اختلال کمبود توجه بیش فعالی

*نشانه های اختلال کمبود توجه-بیش فعالی چیست؟

این کودکان معمولا در یک یا هر سه حوزه توجه و تمرکز،فعالیت و تکانه،علائم خود را بروز می دهند.

نشانه های بی توجهی بدین شکل است که فعالیت های تحصیلی را با بی دقتی انجام می دهند:به نظر می رسد وقتی با آن ها مستقیما صحبت می شود،گوش نمی دهند دستور ها را کامل اجرا نمی کنند،تکالیف خود را تکمیل نمی کنند و در کل از فعالیت هایی که نیاز به توجه مستمر دارد اجتناب می کنند یا از آن ها متنفرند.در پیروی از دستورات دیگران مشکل دارند،به نظر می رسد که اصلا به حرف کسی گوش نمی دهند.غالبا وسایل لازم را برای انجام تکالیف گم می کنند،زود حواس شان پرت می شود و در   فعالیت های روزمره فراموشکار هستند.البته والدین ممکن است اظهار کنند که کودکشان توجه بسیار خوبی در بازی های رایانه ای و نگاه کردن به تلوزیون دارد و ساعت ها میتواند به این بازی ها ادامه دهد.

مشکلات توجه و تمرکز از جمله نشانه های غیر اختصاصی است که در موارد مختلف می تواند مشاهده شود. به عنوان مثال بدنبال استرس های حاد نظیر تصادف،زلزله و......کودک ممکن است اشکال در توجه و تمرکز پیدا کند.حالات اضطرابی نیز می توانند با حواس پرتی،مشغولیت ذهنی با یک موضوع مشخص و عدم تمرکز در بقیه حوزه ها همراه باشد.گاهی مصرف بعضی داروها نظیرآنتی هیستامین ها،داروهای سرما خوردگی،داروهای خواب آور و...می توانند مشکل عدم توجه و تمرکز ایجاد نمایند.

افسردگی نیز می تواند حوزه توجه و تمرکز را تحت تاثیر قرار دهد.گاهی اختلال کمبود توجه-بش فعالی، فقط با علائم عدم توجه و تمرکز ظاهر می شود ونشانه های پر تحرکی و بیش فعالی اصلا در فرد وجود ندارد،و کودک خیلی کم تحرک،کند و دائم غرق در رویاهای خویش است.

مینا دختر 8ساله ایی است که در مدرسه دانش آموزی آرام و کم سرو صدا است ولی در انجام تکالیف،نوشتن املا و حل مسایل ریاضی بسیار کند است،زود حواسش پرت می شود و هنگامی که معلم مشغول درس دادن است او به نقطه ایی خیره شده و در خیالات خود است.در املا نمی تواند به سرعت بقیه دانش آموزان بنویسد و لغات یا نقطه ها را جا می اندازد.

بیش فعالی به               نشانه های پر تحرکی،از نشانه های پر تحرکی می توان به بی قراری

دلایل بیولوژیک               دست ها و پاها،تکان خوردن روی صندلی،ترک صندلی در کلاس درس        

ایجاد میشود،نه             بالا رفتن از در و دیوار،با سرو صدای زیاد بازی کردن،دویدن در مکان های

به دلیل تربیت غلط       نامناسب،پر حرفی و تحرک زیاد اشاره کرد.معمولا فعالیت این کودکان هدفمند

نیست و گاهی اضطراب دارند.این کودکان در موقعیت های جدید و ناآشنا کمتر علائم اختلال را نشان می دهند.همچنین زمانی که نظارت بیشتری از طرف بزرگتر ها وجود داشته باشد میتوان فعالیت های کودک را تا حدودی مهار نمود.

نشانه های تکانش گری به صورت جواب دادن با عجله قبل از این که سوال تمام شود،ناتوانی در انتظار کشیدن برای نوبت،قطع کردن حرف دیگران و مداخله کردن می باشد.این کودکان اغلب بدون توجه به پیامدهای احتمالی درگیر فعالیت های فیزیکی خطرناک می شوند.

کودکان مبتلا،معمولا بی ثباتی خلقی و خشونت و پر خاشگری شدید دارند.خلقشان بطور ناگهانی بدون تناسب با محرک های بیرونی تغییر می کند.بطور کلی به دلیل حالت های تکانشی که دارند در تصمیم گیری های نیز بدون فکر عمل می کنند و زود پشیمان می شوند.به همین دلیل دوستی آ ها بی ثبات است و روابط عاطفی ناپایداری دارند و زود دوستان شان را از دست می دهند.بدون فکر و تامل عمل کردن در روابط با افراد نا آشنا و پذیرفتن پیشنهادهای شان،ممکن است باعث بوجود آوردن مشکلات زیادی در زندگی آن ها گردد.به دلیل زود عصبانی شدن،بی ثباتی خلقی و عدم مهار هیجانات،در گروه هم سالان پذیرفته نمی شوند و نمی توانند در بازی های آن ها شرکت کنند در نتیجه دچار انزوای اجتماعی می شوند و بدنبال آن ممکن است علائم افسردگی ایجاد شود.

از طرفی به دلیل این که عملکرد تحصیلی نامناسبی دارند و از جانب والدین و اولیای مدرسه سرزنش می شوند،علائم اضطرابی نیز در آن ها شایع است.

*علائم اختلال بیش فعالی در دوران قبل از مدرسه چگونه است؟

علائم این هختلال حتی می تواند از دوران شیر خواری آغاز گردد ولی تا دوره بعد از نوپایی،تشخیص آن بسیار مشکل است و قبل از تولد هم قابل تشخیص نیست:زیرا بسیاری از کودکان که از نظر سرشتی پر تحرک بازیگوش و فعال هستند با افزایش سن تا شروع دوره دبستان به تدریج پر تحرکی آن ها کاهش می یلبد و هیچ مشکلی در عملکرد خود ندارند.

معمولا سن شروع بیش فعالی حدود سه سالگی است.البته مطالعات نشان می دهند که سرشت کودک شیرخوار یک عامل

مادران کودکان           یک عامل مستعد کننده در کمبود توجه-بیش فعالی می باشد.نشانه های این اختلال قبل از سن

بیش فعال،به             هفت سالگی شروع می شود،و ممکن است تا نوجوانی یا بزرگسالی تداوم یابند.

اشتباه   به               مادران گزارش می کنند که مشکلات حدود یک سوم کودکان بیش فعال در اولین سال زندگی

بی کفایتی متهم         آن ها وجود داشته است که شامل گریه کردن بیش از حد،مشکلات به خواب رفتن،تاخیر در تکلم و

شده و منزوی و       مشکلات تغذیه ایی بوده است.گریه های شان با در آغوش گرفتن و کوشش والدین در آرام کردن

افسرده می شوند.     آن ها به راحتی متوقف نمی شده است.کم بودن این واکنش ها باعث کاهش تعامل مثبت مادر و کودک

می شود.البته مشکلات سرشتی به تنهایی پیش بینی کننده اختلال بیش فعالی در آیندهنمی باشد.مادران کودکان بیش فعال علائم افسردگی،کاهش اعتماد به نفس و میزان استرس بیشتری را نشان می دهند. این کودکان در دوران نوپایی یعنی یک تا سه سالگی معمولا نا فرمانی بیشتری دارند،خیلی پرتحرکند و آموزش توالت رفتن را که در این دوره باید فرا گرفته شود،با مشکل زیاد یاد میگیرند.آن ها سریع از یک فعالیت متوجه فعالیت دیگر می شوند،اسباب بازی هایشان را خراب میکنند تلاش والدین برای مهار نافرمانی و پر تحرکی آن ها اغلب منجر به ناامیدی و نا کامی می گردد. در این موارد مادر دائم در حال تلاش برای تسلط پیدا کردن بر وضعیت بحرانی ایست و گاهی هم علائم افسردگی نشان می دهد.

پدر اغلب چون حضور کمرنگتری در خانه دارد ابتدا مشکلات کودک را انکار میکند و علت مشکلات رفتاری کودک را بی کفایتی مادر می داند.بعد از مدتی که واقعا مشکلات کودک را احساس کردممکن است کم کم از مسولیت پدری کناره گیری کند، مدت زمان بیشتری را در بیرون از خانه بگذراند یا در خانه سرگرم فعالیت هایی شود که کمتر با مشکلات فرزندش روبرو باشد.

برای نگهداری و مراقبت از این کودکان به راحتی نمی توان پرستاری پیدا کرد.

کودکان بیش فعال               دوستان و خویشاوندان اکثرا مادر را به دلیل نا توانی در مهار کودک

در کاری که به آن             سرزنش می کنند   و کم کم خانواده   ارتباطات شان   را با   بیرون

علاقمند هستند ،             کم کرده     و منزوی   می شوند و متعا قب آن       احساس   تنهایی

توجه و تمرکز              

خوبی از خود نشان

می دهند.

*چه عواملی در بروز اختلال بیش فعالی سهیم اند؟

علت اصلی شکل گیری این اختلال مشخص نیست .بسیاری از مردم گمان میکنند که کمبود توجه-بیش فعالی نتیجه تربیت نادرست و فرزند پروری نامناسب است.در حالی که این باور اشتباه است و نباید والدین را به دلیل داشتن فرزند مبتلا به این اختلال سرزنش و در آن ها احساس گناه ایجاد کرد.زیرا کاملا واضح است که این بیماری نتیجه فرزند پروری غلط نیست و دلایل بیولوژیک دارد. در مطالعات مختلف عوامل موثر در ایجاد آن مشخص شده اند که عبارتند از:

1-عوامل ژنتیک:همگامی بالا در دوقلوها یک تخمکی نسبت به دو قلو های دو تخمکی و این که خطر ابتلا در خواهران و برادران کودکان بیش فعال نسبت به کودکان دیگر بیشتر است،نقش عوامل ژنتیکی را نشان می دهد.گرچه شواهد بسیاری از تاثیر ژنتیک در ایجاد این اختلال وجود دارد،ولی هنوز به طور مشخص نحوه انتقال ژنتیکی آن مشخص نشده و هیچ آزمایش ژنتیک اختصاصی برای تشخیص آن وجود ندارد.

2-آسیب های مغزی:اگر در دوران جنینی و اوایل شیر خوارگی آسیبی به مغز برسد می تواند در شکل گیری این اختلال موثر باشد.سیگار کشیدن مادر احتمال بروز اختلال را افزایش می دهد. تا به حال هیچ مطالعه ای ارتباط نگرانی و اضطراب دوران بارداری را با بیش فعالی اثبات نکرده است،مگر این که باعث بروز عوارضی در زایمان شده باشند.

3-عوامل عصبی شیمیایی: تغیراتی در مواد شیمیایی ناقل های عصبی مغز به نشانه های بیش فعالی نسبت داده شده اند.

4-عوامل روانی اجتماعی:بیش فعالی و میدان توجه محدود گاهی به دلیل محرومیت های هیجانی در کودکان پرورشگاهی دیده می شود که با رفع عوامل محرومیت از بین می روند.

5-رژیم غذایی:به رغم نظریه هایی که سال های پیش ارائه می شد مبنی بر این که چاشنی ها و رنگ های مصنوعی و افزودنی های خوراکی و شکر در تشدید علائم بیش فعالی نقش دارند و باید از رژیم غذایی کودک مبتلا حذف گردند،مطالعات اخیر هیچ گونه ارتباطی را بین نشانه های این بیماری و رژیم غذایی و افزودنی ها پیدا نکرده اند.برخی روان پزشکان رویکردهایی نظیرویتامین درمانی با دوز های بالا دارند که رایج ترین آن ها استفاد از ویتامین های سی،بی3،بی6 هستند.استفاده از امگا3 نیز در درمان این اختلال پیشنهاد می شود ولی مطالعات سازمان یافته ای در این موارد وجود ندارد یا این که در این مطالعات اثر بخشی این مواد اثبات نشده اند.

6-آلرژی و آسم:در مطالعات سازمان یافته شواهدی مبنی بر ارتباط این اختلال با آلرژی و آسم نشان داده نشده است.در واقع مشکلات رفتاری که در کودکان مبتلا به آسم دیده می شود،بیشتر ناشی از محدودیتدهای شدیدی است که والدین جهت جلوگیری از عود بیماری آسم برای این کودکان می گذارند و آن ها را مستعد رفتارهای مقابله ای،نافرمانی و لجبازی می کند.از طرفی داروهای ضد آلرژی نظیرآنتی هیستامین ها ممکن است موجب فعال شدن و بی قراری بعضی از کودکان شوند و نشانه هایی شبیه بیش فعالی از خود بروز دهند.

توجه به عواملی که در شکل گیری اختلال مطرح هستند نشان می دهد که تنها عاملی را که می توان تا حدودی مهار کرد آسیب های دوران حاملگی و زایمان است،بنابراین توصیه میشود مادران در طول دوران بارداری به طور منظم توسط یک متخصص زنان یا مراکزبهداشتی درمانی دیگر مراقب شوند تا احتمال عوارض بارداری و زایمان کاسته شود.چون عوامل متعددی در بروز اختلال نقش دارند و احتمال پیش گیری کامل وجود ندارند.

*چگونه باید مراقب بود کودک بیش فعال،برچسب منفی رفتاری نگیرد؟

تشخیص به موقع اختلال،مهم ترین نقش را در پیشگیری از این موضوع دارد.اگر بیماری کودک به موقع تشخیص داده شود و درمان گردد می تواند در مدرسه از نظر رفتاری و تحلیلی تقریبا مشابه دیگر دانش آموزان عمل کند تا معلمان و همکلاسی هایش او را سرزنش یا طرد نکنند.عامل دیگر آگاه کردن اولیای مدرسه به دلیل عدم آگاهی لازم رفتارهای کودک را به لجبازی بی ادبی و عدم تربیت صحیح او نسبت می دهند و گاهی از اقدام به درمان کودک ممانعت می کنند و حتی گاهی والدین کودکی را که تحت درمان است از ادامه درمان برحذر می دارند.

اطلاع رسانی در مورد این اختلال به والدین و اولیای مدارس از بسیاری از نگرش های منفی جلوگیری می کند.زیرا جامعه در بسیاری از اوقات والدین این کودکان را در ایجاد این علائم مقصر می دانند.در حالی که با شناخت کافی همه متوجه می شوند کودک بر رفتارهای خود تسلط ندارد و این علائم عمدی ایجاد نمی شوند.از طرفی می توان به والدینی که فرزندان مشکوک به این بیماری دارند آگاهی داد و آن ها را راهنمایی کرد تا زودتر به مراجع درمانی مراجه کنند.