من اخیرا اسامی افراد را فراموش می کنم. همین هفته پبش به یکی از کسانی که پایین خیابانمان زندگی می کرد برخوردم . من کاملا او را بجا آورده بودم، اما نمی توانستم نامش را بخاطر بیاورم. خیلی خجالت کشیدم. اخیرا چنین مشکلاتی خیلی بیشتر برایم اتفاق می افتند و نگرانم کرده اند. آیا وضعیتم و خیکم تر خواهد شد؟ آیا من دچار آلزایمر شده ام؟ آیا کم کم دارم خرفت می شوم؟

چنین مشکلاتی بسیار متداولند و اغلب افراد متوجه می شوند که با بالا رفتن سن، حافظه شان ضعیف تر و ضعیف تر می شود و ممکن است مانند مثالی که زدیم، کسی را ملاقات کنند که چهره اش برایشان بسیار آشناست، اما نتوانند نام او را بخاطر بیاورند.

ضعف حافظه، معمولا در رابطه با بخاطر آوردن اسامی شدیدتر است. البته کسی که در بخاطر آوردن اسامی افراد مشکل دارد، ممکن در موارد دیگری مثل به خاطر آوردن قرارهای ملاقات، کارهایی که باید انجام دهد، لیست خرید و یا محلی که کلید یا عینکش را گذاشته است نیز، دچار مشکل شود.

تکرار شدن خطاهای حافظه، فرد را نگران می کند و ممکن است تصور کند که دچار آلزایمر شده و یا دارد خرفت می شود.

حافظه شما چگونه کار می کند

تصور کنید که یک روز صبح، دوستی، شما را به خانمی بنام موریل پریچت معرفی می کند. همان روز، شما دوباره با این خانم ملاقات می کنید و می گویید: " سلام موریل، ما همین امروز صبح با هم آشنا شدیم" بدیهی است که شما نام این خانم را به خاطر می آورید ، اما چگونه؟

علی رغم بسیاری از مطالعات علمی و اطلاعات زیادی که تاکنون بدست آورده ایم، هنوز نکات کشف نشده بسیاری در رابطه با نحوه کارکرد حافظه وجود دارند. یکی از بهترین راه ها برای تشریح نحوه عملکرد حافظه، این است که آن را به سه مرحله تقسیم کنیم:

دریافت اطلاعات جدید

در مرحله اول، حافظه شما می بایست اطلاعات جدید را دریافت نماید. وقتی دوستتان شما را به موریل معرفی می کند، نام و چهره او را به خاطر می سپارید. در واقع، مغز این اطلاعات را دریافت کرده و آنها رات به محل ذخیره سازی خاطرات می فرستد.

ذخیره سازی

در این مرحله، مغز اطلاعات جدید را بایگانی می کند. نام موریل و چهره او در حافظه ثبت می شوند.

بخاطر آوردن

مرحلخ آخر، بازیابی اطلاعات از محلی که ذخیره شده اند، می باشد. برای مثال، وقتی برای بار دوم موریل را ملاقات می کنید، نام و چهره اش را به خاطر می آورید و با او احوالپرسی می کنید.

تمام این مراحل می بایستی به درستی انجام شوند. تا حافظه شما عملکرد مناسبی داشته باشد. اگر هر کدام از این مرحله دچار مشکل شوند، شما نخواهید توانست در دومین ملاقاتی که با موریل دارید، او را بجا آورید.

این فرآیند از بسیاری جهات مانند این است که نامه ای را در یکی از کشوهای کم بایگانی قرار دهید تا هر وقت خواستید دوباره از آن استفاده کنید. اگر فرض کنیم که نامه، همان اطلاعات جدید است، از آنجایی که فکر می کنید ممکن است دوباره به این نامه نیاز پیدا کنید، آن را در محل امنی ذخیره می کنید تا وقتی به آن احتیاج دارید، کشوی مربوط را باز کرده و آن را بیرون بیاورید. اگر همان اول اهمیت نامه را نادیده بگیرید و یا آن را در محل مناسبی نگذارید، احتمالا در هنگام لزوم نمی توانید آن را پیدا کنید.

سه مرحله فرآیند حافظه

• دریافت اطلاعات جدید
• ذخیره سازی اطلاعات
• بازیابی اطلاعات در هنگام لزوم

انواع حافظه

روانشناسان معتقدند که حافظه انواع مختلفی دارد و هر کدام از انواع حافظه، مسئول ذخیره سازی اطلاعات خاصی هستند. بخشی از حافظه که مختص ذخیره سازی اطلاعات خاصی هستند. بخشی از حافظه که مختص ذخیره سازی مسایلی مانند نام افراد است با بخشی که مخصوص ذخیر سازی به خاطر سپردن نحوه استفاده از ابزارهاست، متفاوت است.

بدین ترتیب ممکن است کسی که در بخاطر آوردن نام افراد مشکل دارد، نحوه استفاده از دربزکن و یا تلویزیون را بخوبی بیاد آورد.

فراموش کردن

همه ما ممکن است گاهی مسایلی را فراموش کنیم. در واقع فراموش کردن، پروسه سودمندی است طی آن، اطلاعاتی که دیگر مفید نیستند را دور می اندازیم. برای مثال، منطقی نیست که ذهن شما با مسایل بیهوده ای مانند تمام چیزهایی که طی هفته پیش از سوپر مارکت محلتان خریدید، مغشوش گردد. مغز شما تمام مدت درباره اینکه چه چیزی را می بایست به خاطر بسپارد و چه چیزی را فراموش کند، تصمیم گیری می نماید، آنچه را که مهم تلقی می کند، ثبت کرده و آنچه که غیر ضروری ارزیابی می کند را، فراموش می نماید. اما مغز هرکسی ممکن است دچار اشتباه شده و مسایل مهم را بدست فراموشی بسپارد.

خاطرات به مرور زمان در ذهن کم رنگ می شوند. مواردی که بیشتر تکرار می شوند بیش از آنهایی که ندرتا مرور می شوند، در ذهن باقی می مانند . برای مثال بیشتر افراد شماره تلفن خود را همواره به خاطر دارند، اما اگر بخواهند با پزشک خود تماس بگیرند، می بایست به دفتر چه تلفن خود مراجعه کنند.

بازیابی و به خاطر آوردن یک موضوع، آن را در ذهن زنده نگه داشته و به خاطر آوردن آن را در دفعات بعد، آسان تر می کند. از طرف دیگر، مسایلی که ندرتا بازیابی می گردند، به مرور فراموش می شوند.

مسایلی که با حافظه تداخل دارند

میزان بازدهی و دقت حافظه ، به جریانات مختلفی بستگی دارد. همان طور که قبلا شرح داده شد، برای ذخیره کردن اطلاعات در حافظه، ابتدا باید به میزان کافی به میزان کافی به مسئله مورد نظر توجه کنیم تا بتوانیم آن را در ذهن ثبت نماییم. مسایل بسیاری می توانند با این مرحله تداخل داشته باشند.

اشباع

اگر در یک لحظه با اطلاعات جدید زیادی مواجه گردیم، بخاطر به ذهن سپردن بسیاری از آنها، برایمان غیر ممکن خواهد بود. برای مثال در یک موقعیت اجتماعی ، افراد جدید بسیاری را ملاقات می کنیم و احتمالا بخاطر سپردن نام تمام آن افراد و جزئیات مربوط به آنها، بسیار سخت خواهد بود، چرا که واقع میزان اطلاعات ارائه شده، بیش از ظرفیت مغز در آن لحظه بوده است.

کسانی که سرشان بسیار شلوغ است، زودتر از سایرین مسایل ررا فراموش می کنند، چرا که ذهنشان ، و جایی برای اطلاعات جدید ندارد. همواره حالت اشباعداشته. فردی که زندگی منظم و بی افت و خیزی دارد، به نسبت فردی که زندگی پر دغدغه و پر استرسی را می گذراند، مشغله های ذهنی کمتری دارد.

وضعیت ذهنی

به دلایل نسبتا مشابه، افرادی که مضطرب یا افسرده هستند، غالبا حافظه شان ضعیف می شود، چرا که وضعیت روانی شان، آنها را پریشان حواس و گیج می کند، به نحوی که نمی توانند توجه کافی به اطلاعات جدید معطوف داشته و آنها را در حافظه شان ثبت کنند.

ناتوانی فیزیکی

افراد مسنی که شنوایی یا بینایی شان ضعیف می شود، در بخاطر آوردن مسایل دچار مشکل می شوند چرا که دریافت و ثبت اطلاعات برایشان مشکل شده است.

بیماری های جسمی، اللخصوص در افراد مسن، می توانند تاثیر مخربی بر کارکرد ذهن داشته باشند. افرادی که از یک بیماری مزمن مانند بیماری قلبی یا دیابت در رنجند، ممکن است کارکرد تفکر یا حافظه شان نیز دچار مشکل گردد. علت ایجاد این  مشکلات هنوز مشخص نشده اند. اما استرس کنار آمدن با بیماری، بخصوص وقتی بیماری وخیم می شود، ممکن است چنین عوارضی را ایجاد نماید.

افزایش سن در نگاه کلی

همچنان که پیر می شویم، تمام اجزای بدن دچار زوال و دگرگونی می گردند. برخی از این دگرگونی ها بسیار سریع آغاز می شوند. برای مثال، برخی از ورزشکاران بعد از سی سالگی رکوردهایشان افت می کند، چرا که ماهیچه ها، مفاصل، قلب و شش هایشان، دیگر به خوبی قبل کار نمی کنند.

برخی از اعضای بدن، دیرتر از سایر اعضا شروع به پیر شدن می کنند. اینکه چه اجزایی زودتر از سایر اجزا علایم پیری را نشان خواهند داد، در افراد مختلف متفاوت است. برای مثال برخی از افراد دچار آرتروز یا ساییدگی مفاصل می گردند و ممکن است به جایگزینی استخوان لگن نیاز داشته باشند. برخی دیگر شنوایی خود را از دست داده و محتاج سمعک می شوند.

پیرشدن و کارکردهای ذهنی

باید در نظر داشته باشید همراه با پیرشدن، بدن فرد دگرگون می گردد و فرآیندهای ذهنی نیز، دچار تغییر می گردند، مدت زمان عکس العمل فرد افزایش می یابد و اطلاعات جدید را کندتر تحلیل می کند، یادگیری مسایل جدید نیز بسیار مشکل می گردد، به خصوص زمانی که اطلاعات بسیار سریع و به روشی ناملموس به فرد، ارائه گردند. در واقع افراد مسن به سختی می توانند در آن واحد، توجه خود را به دو مورد مختلف معطوف دارند و مسایل جانبی و نامربو.ط به کاری که در حال انجامش هستند، براحتی حواس آنها را پرت می کند. همچنان که پیرتر می شویم، بیش از آنکه نگران سرعت عمل در کارها باشیم، وسواس و دقت بیشتری به خرج می دهیم و این ویژگی گاهی باعث کندی عملکرد فرد می شود. اما پیرشدن آنقدرها هم بد نیست، تحقیقات نشان داده اند که تجارب افراد پیر باعث می شود که شیوه های مناسب تری برای انجام کارها اتخاذ کنند که این ویژگی، کند شدن عملکرد افراد مسن را کمرنگ می کند. در واقع افراد پیر، غالبا توانایی خود را دست کم می گیرند.

افزایش سن و تغییرات کارکرد حافظه

تحقیقات روانشناسان مبنی بر اینکه متعاقب پیر شدن، چه تغییراتی در عملکرد ذهنی فرد ایجاد می شوند، به این نتیجه رسیده اند که، تغییرات با افزایش سن ایجاد می گردند. یک مثال برای این مساله، توانایی به خاطر سپردن چند عدد، در مدت زمانی محدود است. افراد جوان معمولا می توانند 7 یا 8 عدد را یک تا دو دقیقه در خاطر نگه دارند . اما اغلب افراد بالای 60 سال تنها 5 یا 6 عدد را می توانند برای همان مدت به ذهن بسپارند. خودتان نیز ممکن است هنگام شماره گیری یک  شماره تلفن، متوجه این مساله شده باشید. به نظر می رسد قابلیت بخاطر سپردن اسامی نیز بسیار آسیب پذیر است. اما از طرفی ، افراد مسن تر در بخاطر سپردن اطلاعات ملموس، از جمله محتوای یک مکالمه، یک برنامه تلویزیونی و یا نحوه انجام دادن کارها، بسیار خوب عمل می کنند. افراد پیری که اعتماد به نفس خود را در رابطه با بخاطر آوردن مسایل از دست داده اند، می بایست بیاد داشته باشند که ذهن آنها پرتر از ذهن جوانان است و اگر بخواهیم طبق مثالی که زدیم این مسئله را تشریح کنیم، کشوهای بایگانی آنها پر از کاغذهای مختلف است و برای مثال یک فرد 70 ساله، کشوهایش دوبرابر پرتر از کشورهای یک فرد 35 ساله است.

وقتی از این زاویه به ماجرا نگاه می کنیم، تعجب نمی کنیم اگر افراد پیر در بازیابی خاطرات و ثبت اطلاعات جدید، کند باشند. اگر نگران حافظه تان هستید، قابلیت های خود را با هم دوره ای هایتان مقایسه کنید و نه با افراد جوان تر از خودتان.

نکات کلیدی

• فرآیند حافظه شامل سه مرحله :دریافت تطلاعات جدید، ذخیره سازی و بازیابی می باشد.
• همه ممکن است گاهی در بخاطر آوردن برخی مسایل دچار فراموشی شوند – مغز دائما در حال تصمیم گیری در این مورد است که چه اطلاعاتی را حفظ کرده و چه اطلاعاتی را حفظ کرده .و چه اطلاعاتی را بدست فراموشی بسپارد.
• بیماری، اضطراب و انباشتگی بیش از حد اطلاعات، همگی می توانند توانایی ما را در بخاطر آوردن اطلاعات تحلیل برند.
• غالبا هرچی پیرتر می شویم، فراموشکارتر می شویم.